ศาลพ่อขุนโขน คลองสุนัขหอน

ด้วยอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ของพ่อคุณโขนทำให้ชาวบ้านเลื่อมใสศรัทธามาก มีเรื่องเล่ามากมายของชาวบ้านต่อความศักดิ์สิทธิ์ของศาลพ่อคุณโขน เช่น บริเวณริมน้ำของศาลพ่อคุณโขนมีจระเข้ศักดิ์สิทธิ์ที่คอยช่วยชาวบ้าน หรือหากเรือลำใดไม่หยุดจอดสักการะที่ศาลพ่อคุณโขนเวลามีงานประจำปีเรือลำนั้นจะอับปางไม่สามารถไปต่อได้  ด้วยความศรัทธาและความศักดิ์สิทธิ์ชาวบ้านมักจะมาบนบานที่ศาลพ่อคุณโขนเพื่อขอพร ขอให้กิจการงานค้าขายรุ่งเรือง ขอให้ฝนไม่ตกตอนทำนาเกลือ ขอให้พ้นจากโรคภัย และเรื่องมงคลต่างๆ ในชีวิต และเมื่อสำเร็จมักจะมาไหว้และแก้บนด้วยคณะละครรำในงานประจำปี

                  ศาลพ่อคุณโขนแต่เดิมเป็นศาลเล็กๆ เป็นศาลาไม้ทรงไทยใต้ถุงเตี้ยตั้งอยู่กลางหมู่บ้านริมคลองสุนัขหอน ด้านบนเป็นที่ประดิษฐานพ่อคุณโขน ซึ่งมีลักษณะเป็นแผ่นไม้แกะสลักรูปใบเสมาทรงสูง ภายในแกะสลักเป็นรูปเทพารักษ์หรือที่เรียกกันว่า “เจว็ด” ของเดิมขนาดสูงราว 2 ฟุต ต่อมาองค์รูปแกะสลักชำรุดทรุดโทรมลงมาก กรรมการศาลและชาวบ้านจึงร่วมกันจัดสร้างใหม่โดยคงไว้ซึ่งลักษณะเดิมแต่มีขนาดสูงใหญ่กว่าเดิม

             ในราวปี พ.ศ. 2538 กรมโยธาธิการได้มาสร้างสะพานข้ามคลองสุนัขหอนใกล้กับบริเวณศาลพ่อคุณโขน ทำให้บดบังทัศนียภาพและความสง่างามของศาล คณะกรรมการศาลและชุมชนจึงเห็นควรบูรณะและปรับปรุงศาลใหม่เป็นศาลาทรงไทยก่ออิฐถือปูนใต้ถุนสูง โดยก่อสร้างวันที่ 26 มิถุนายน 2540 แล้วเสร็จวันที่ 29 พฤศจิกายน 2540 รวม 156 วัน ใช้งบประมาณกว่า 1.2 ล้านบาท และใช้งานมาจนปัจจุบัน

             งานแห่พ่อคุณโขนแม้จะเป็นงานประจำปีของหมู่บ้าน แต่ด้วยความศักดิ์สิทธิ์ของพ่อคุณโขนทำให้มีคนนับถือมาก ในอดีตคนจากหมู่บ้านอื่นๆ ยังเดินทางเพื่อมานมัสการ รวมทั้งชาวบ้านบ้านบ่อที่ในอดีตนิยมทำอาชีพค้าเรือทรายต้องนำเรือมาจอดแวะนมัสการ ทำให้ท่าน้ำบริเวณศาลแน่นขนัดไปด้วยเรือโยง เรือทราย แพ ซึ่งภาพแบบนี้หาชมไม่ได้แล้วในปัจจุบัน เพราะผู้คนสัญจรโดยทางรถมากกว่าทางเรือ และกิจการค้าเรือทรายของคนบ้านบ่อก็ทำกันน้อยลง

            งานแห่พ่อคุณโขนในอดีตนั้นจัดเพียงสองวัน แต่ปัจจุบันจัดสามวัน คือขึ้น 12,13,14 ค่ำ เดือนหกของทุกปี แต่อย่างไรก็ดีการเตรียมงานจริงๆ เริ่มตั้งแต่วันขึ้น 10 ค่ำ โดยจะเชิญเจ้าอาวาสจากวัดต่างๆ ในอดีตเจ้าคณะจังหวัดจะมาร่วมทำพิธีเจริญพุทธมนต์เย็น  ต่อมาวันขึ้น 11 ค่ำ ช่วงเช้าจัดทำบุญตักบาตรถวายภัตตาหารเช้าแด่พระภิกษุสงฆ์  ช่วงเย็นบริเวณโรงละครหน้าศาลจัดโหมโรง มีละครรำถวายมือ ซึ่งถือปฏิบัติกันมาตั้งแต่อดีตที่ทางศาลจะว่าละครรำจากเพชรบุรีให้มารำในงานประจำปี สมัยก่อนคณะละครรำมักต้องนั่งรถไฟมา เดินทางลำบากใช้เวลานาน เมื่อถึงศาลต้องรำถวายมือก่อน ยังไม่ต้องแต่งองค์ทรงเครื่อง เพื่อเป็นการสักการะพ่อคุณโขนก่อนงานจริง โดยละครรำแก้บนจะเล่นไปจนถึงขึ้น 14 ค่ำ และจะหยุดรำในวันพระคือขึ้น 15 ค่ำ จากนั้นพอแรม 1 ค่ำจะมารำต่อ

วันขึ้น 12 ค่ำ เป็นวันแห่พ่อคุณโขน  บริเวณหน้าศาลจะจัดเป็นโรงทานให้คนที่มาร่วมงานรับประทานอาหารเช้าและกลางวันฟรี เมื่อถึงเวลาแห่ประมาณ 9 โมงเช้าจะมีคนอัญเชิญพ่อคุณโขนลงมาจากศาลและเดินแห่ไปรอบหมู่บ้าน เส้นทางการแห่จะเริ่มจากศาลพ่อคุณโขน เดินไปถึงศาลพ่อคุณน้อยที่อยู่ริมน้ำเช่นกัน ห่างออกไปราว 700 เมตร จากนั้นจะอัญเชิญพ่อคุณน้อยลงมาจากศาลเพื่อเข้าร่วมขบวน เดินแห่กลับทางเดิมและวกขึ้นสะพานโยธาธิการข้ามคลองสุนัขหอนไปยังบริเวณหน้าวัดใหญ่บ้านบ่อ แล้วเดินข้ามสะพานกลับมายังศาลพ่อคุณโขน นำพ่อคุณโขนและพ่อคุณน้อยประดิษฐานที่บนศาลพ่อคุณโขน เมื่องานเสร็จแล้วจึงอัญเชิญพ่อคุณน้อยกลับไปยังศาลพ่อคุณน้อยดังเดิม ทั้งนี้ในราวเดือนสิงหาคมจะมีงานแห่ศาลพ่อคุณน้อยเช่นเดียวกันแต่อาจจะไม่ใหญ่เท่างานแห่ศาลพ่อคุณโขน ระหว่างการแห่จะมีขบวนสิงโตจากสมุทรสาครและคณะกระตั้วแทงเสือมาร่วมขบวน มีแตรวงบรรเลงตลอดทางเป็นที่ครึกครื้น  ตามรายทางบ้านต่างๆ จะนำน้ำดื่มและขนมมาเลี้ยงคนที่ร่วมขบวนแห่ ถือเป็นการทำบุญร่วมกัน

              ตลอดวันตั้งแต่ขึ้น 12 ค่ำ ชาวบ้านจะเริ่มมาไหว้ ปิดทอง และแก้บนกันตั้งแต่เช้า โดยของไหว้มีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใครประกอบด้วย ขนมกง ข้าวตอกหัวโขน ดอกไม้ธูปเทียน ผลไม้ หรือหัวหมู ตามแต่กำลัง เล่ากันว่าแม่ค้าที่นำขนมกงและข้าวตอกหัวโขนจะทำขายปีละครั้งเท่านั้น มีสูตรลับเฉพาะ และมีรายได้จากการขายในงานประจำปีนี้งานเดียวนับแสนบาท เพราะคนศรัทธายิ่งเพิ่มมากขึ้นทุกปี  ส่วนการแก้บนนิยมแก้ด้วยละครำ คณะละครรำบางปีเคยต้องรำแก้บนหลังจากจบงานถึงกว่าครึ่งเดือนเพราะมีคนมาแก้บนมาก โดยคณะละครที่มาร่วมงานเป็นประจำทุกปีคือคณะขันนาคทัศนศิลป์ จ.เพชรบุรี ซึ่งมาร่วมงานตั้งแต่รุ่นพ่อแม่จนปัจจุบันรุ่นลูกสืบทอดคณะก็ยังมารำในงานแห่พ่อคุณโขน

วั            นขึ้น 13 ค่ำ ช่วงเย็นราวหนึ่งทุ่ม จะมีพิธีเวียนเทียนเพื่อเป็นศิริมงคลแก่ผู้ร่วมงาน โดยตลอดสามวันสามคืนจะมีมหรสพให้ชมกันตลอดงาน อาทิ ภาพยนตร์ การแสดงโขนสด วงดนตรีลูกทุ่ง เป็นต้น

ศาลพ่อคุณโขน มีคณะกรรมการศาลคอยบริหารจัดการ โดยชาวบ้านเป็นผู้คัดเลือกมามีทั้งกำนันผู้ใหญ่บ้าน อบต. และ คนเก่าคนแก่ที่ชาวบ้านนับถือ หน้าที่ของกรรมการคือคอยประสานการจัดงานประจำปี การบริหารจัดการเงินรายได้ที่มาจากการบริจาค การขายดอกไม้ธูปเทียน เงินสมโภช ซึ่งรายได้ดังกล่าวส่วนหนึ่งนำมาเป็นกองทุนจัดสรรสำหรับให้สมาชิกในหมู่บ้านกู้ยืมด้วย

บ้านบ่อ เป็นชุมชนเก่าแก่ในสมุทรสาคร มีคลองสุนัขหอนไหลผ่าน ตำบลบ้านบ่อปัจจุบันมี 9 หมู่ มีวัด 4 วัด คือ วัดใหญ่บ้านบ่อ วัดใต้บ้านบ่อ วัดบางขุด และวัดกระซ้าขาว แต่เดิมบ้านบ่อเคยมีสถานะเป็นอำเภอบ้านบ่อ อาชีพหลักของชาวบ้านคือการทำนาเกลือ สวนจาก เลี้ยงกุ้ง เลี้ยงปลา สวนตาล ทำกะปิ และประมงชายฝั่ง  ส่วนที่มาของชื่อ “บ้านบ่อ” สันนิษฐานในทางแรกว่ามาจากการที่น้ำทะเลขึ้นมาท่วมและแห้งตามปั้นหน้ากลายเป็นบ่อเกลือ ส่วนข้อสันนิษฐานที่สองคือที่บริเวณหลังวัดใหญ่มีบ่อน้ำโบราณ ชาวบ้านมักนำเรือไปบรรทุกเอาน้ำมาใช้ ปัจจุบันบ่อน้ำนี้ยังอยู่ตรงกุดยายชี

บ้านบ่อยังได้รับการกล่าวถึงในนิราศเมืองเพชรของสุนทรภู่ ที่สันนิษฐานว่าแต่งไว้ราวปี พ.ศ. 2388  ในตอนหนึ่งความว่า

ในลำคลองสองฟากล้วนจากปลูก      ทะลายลูกดอกจากขึ้นฝากแฝง

ต้นจากถูกลูกชิดนั้นติดแพง             เขาช่างแปลงชื่อถูกเรียกลูกชิด

ถึงบ้านบ่อกอจากมิอยากสิ้น             เหมือนจากถิ่นท่องเที่ยวมาเปลี่ยวจิต

อันใบจากรากกอไม่ขอคิด               แต่ลูกชิดชอบใจจะใคร่ชม

Credit : https://www.sac.or.th/databases/rituals/detail.php?id=74